KEPA LARREA

Itzala errealitate baten isla da, ez errealitate bera. Horrela ulerturik literatura errealitate baten itzala dugu. Saiakera hau euskaldunen itzal horietan barna murgildu da: zer islatzen dute euskaldunen itzal horiek? Hots, nola ikusi gaituzten kanpokoek? Nola ikusi dugu geure burua? Baina ikuskera horiek arazo bat daukate: askotan (gehiegitan) euskaldunei buruzko iritziak ideologia baten edo beste baten galbahetik iragaziak izan dira, errealitate, fikzio eta aurreiritzien arteko muga garbirik jarri gabe.Fikziozko euskaldunen hizkuntza, izaera, jatorria, baloreak, mitoak, amodioa izan dira, besteak beste, aztertutako atalak liburuxka honetan. Besterik bada ere, Peru Abarka, Ramuntxo, Carmen, Joanes artzaia, Kixoteko bizkaitarra edo Juan Martin euskaldun berria izango ditugu bidelagun itzalpeko ibilbide honetan.Egilearen hitzetan: Ez dakit euskaldunok dohainik ote dugun, baina akatsetan bat baino ez nuke onartuko: sinesberak gara oso. Eta sinesberak garenez, beste inork gutaz esan edo idatzi duena sinetsi eta geureganatu egiten dugu. Horregatik, espainolak, independentistak, kristauak, ateoak, errepublikanoak, monarkikoak, progresistak, tradizionalistak, komunistak izan nahi dugu; eta hori guztia, aldi berean.

1817an, orain dela 200 urte, armada kolonial espainiarraren fusil-desarra trinko batek hil zuen Xabier Mina gaztea Mexikon. 1823an Mexikoko Kongresu Nazionalak gorengo mailako heroi izendatu zuen. Bizitza laburra baina oparoa. Minarena: 1789an Otaon jaioa, euskalduna; Nafarroan Napoleonen kontra borrokatu zen gerrillari buru, preso erori arte 1810ean; Frantziako espetxeetatik irtendakoan, 1814an, Fernando VII.aren kontra altxatu zen Iruña askatu nahian; Frantzian berriro espetxeratu eta ihesi ibili ondoren, Ingalaterrara joan zen 1815ean; han Penintsulako eta Ingalaterrako liberal batzuek (Holand, Russell, Blanco White, Florez Estrada) eta Ameriketako abertzaleek (Scott jeneral angloamerikarra, Fagoaga anaiak, Servando Mier) lagunduta, Mexikorantzko espedixzio baten buru bilakatu zen, independentziaren aldeko insurjenteen matxinada sustatzearren; 1816an Ingalaterratik Ameriketara abiatuta, Virginian, Haitin eta Galvestonen 300 ofizialeko gudaroste bat atondu zuen Bolivar askatzailearen, Aury komodoroaren eta Petion Haitiko presidentearen laguntzarekin; azkenik, Division Auxiliar de la Republica Mexicana gudarostearen jeneral izendaturik, Veracruzetik hurbileko hondartzetan lehorteratu zen, eta Mexikoren errepublikaren eta independentziaren alde gerra egin zien Espainiako errealistei zortzi hilabetez, 1817an 28 u...

Xabier Mina Frantziako iraultzaren bezperan jaio zen Nafarroan (1789). Ikasia, euskalduna, Nafarroako gerrillarien burua Frantsesestean, Estatuko presoa Frantzian eta Mexikoko gudaroste insurjentearen jenerala independentzia gerrateetan.Nafar gaztea legenda bilakatu zen. Ekintzak bata bestearen ondotik zetozkion. Minaren istorioak eta gertaerak ahoz ahoz zabaldu ziren, egiazkoak zein gezurrezkoak. Nafarroan mila gizoneko gerrillari taldea zuzendu zuen, Nafarroako Dibisioaren ernaimuna izango zena.Mexikora gudaroste txiki bat eraman zuen, Europako eta Ameriketako 300 ofizial prestuez osatua; horietatik gutxi batzuk baino ez ziren bizirik irtengo.1817an, 28 urte zituela, Mexikon Borboi erregearen gudarosteak atxilotu eta atzetik fusilarazi zuten, traidoreen antzera.Mexikon, berriz, maila goreneko heroi bilakatu zen. Askatasunaren eta independentziaren alde borrokatu zuen beti. Xabier Mina hil eta lau urtera Mexikok independentzia erdietsi zuen.

Euskal kultura idatzia agertu zen une beretik euskaldun alfabetatuak izan dira; bestela, definizioz euskal kultura idatziaz hitz egitea ezinezkoa litzateke, euskaldun alfabetatu horiek izan baitira urtez urte kultura idatziaren egileak. Eta horiekin batera, motibazio guztiz pragmatikoak (linguistikoak, komertzialak, erlijiosoak...) zituzten euskaldun berri gutxi batzuk ere agertu ziren. Geroago, XIX. mendearen amaieran, motibazio pragmatiko horiekin batera motibazio ideologikoa ere agertu zen euskaldun berriengan. Beti ere, euskaldun zahar alfabetatu zein euskaldun berri gutxi batzuez ari gara. Hala ere, XX. mendearen erdialdean, alegia, 36ko Gerrateak sortutako hutsartearen eta krisialdiaren ondoren, euskaldunen belaunaldi gazteen artean batez ere, ordura arte ez bezalako kontzientziatze prozesu bat hozitu zen. Kontzientziatze prozesu horren eragile nagusiak bi izan ziren: bata, II. Mundu Gerraren amaieran Europatik zetozen mugimendu politiko eta filosofikoak (humanismoa, existentzialismoa eta era askotako ezker mugimendu berriak) eta, bestea, Hego Euskal Herriaren bilakaera ekonomikoa.Helduen euskalduntze-alfabetatzea, jakina, testuinguru horretan kokatu beharra dago. Izan ere, Euskal Herrian -eta inguruko lurraldeetan ere- aurrekaririk ez duen prozesu baten bidez, 70eko hamarkadaren erdialdetik gaur egunera ...