Diderot, tanrsal, dinsel inancn yerine akl geçiren adamdr, onun savam buydu ve butun kor inançlar silip supuren bu akl, gorunen dunyay, doay, felsefenin, sanatn, sa torenin temel ilkesi durumuna getirdi. Diderotun yaygn çalma alann oluturan ilkedir bu. Maddeci ve gerekirci bir filozoftu. tanrya inanan kiinin filozof olmayacan soyledi. Korler ustune mektuptaki kor, kendini tanrya inandrmaya çalan misyonere "bunun için tanrya parmamla dokunmam gerekir" der. Diderot, bu yuzden hapse girdi.Dalembertin duunde, madde tanrnn yerini almtr artk. Madde devinim ve duyarllkla donatlmtr. Bilim gerekirciliin kantdr. Butun varlklar ozçe birdir ve bir geçi, deiim, oluum sureci içinde bulunurlar. Oyle ise sa torenin temeli doa olacaktr. Doas gerei insan iyidir, hristiyan sagtoresinin sand gibi doutan gunahkar deil ve iyilikler de, kotulukler de, duzenin, koullarn, eitimin urunudur. nsan, bu gerekircilik anlay içinde, ozgur olamayaca için, suçlu da bulunamaz. bu uslama sonucu olarak sanat, doay ornek almaldr. roman, resim, oyun gerçekçi olmaldr. Diderot, bunlar soylemekle kalmam, romanlar ve oyunlar ile orneklendirmitir de ve çann sanatçlarn bu açdan deerlendirmitir.Diderot, buyuk savam ve esiz çabas ile insanln batacdr bugun de ve onu boylesine unutulmaz klan ilerinin banda ise elbet ansiklopedi gelir. Ansiklopedi, yunanca enkyklios paideladan yaplmtr ve butun bilimleri içine alan oretim anlamna gelir. sozcuu bulan rabelaisdir (1532). Diderot ile dalembertin ansiklopedisine temel olan yapt, nglz chambersn cyelopaedias idi; fakat diderotnun etkisi ile ansiklopedi, bir çeviri yapt olmaktan çkp, gizemcilie kar bilimin sava alan durumunu ald.Bu yuzden de gerici çevrelerin kar koymasn sonuçlad. diderot, yaam boyunca çalt ansiklopedi için, birçok maddeyi kendisi yazd. bu uurda yepyeni aratrmalara giriti, teknik deimekte olduu için ortaya yeni araç-gereçler çkmakta idi, bunlar tand, adlandrd, tantt ve fransay aydnlanma çann avrupada gozbebei durumuna getirdi. Ancak unutmamal ki, bir ansiklopedi ortaya çkaran her ulkeyi aydnlanma çan alglam sayamayz. çou ulkede bu tur yaptlar, geniletilmi sozlukler olmaktan ileri gidememitir. diderotnun ansiklopedisi, toplu bilgi vermekten çok, dinsel inançlara kar bilimlerin oretimini ustlenmiti, demek yansz deildi, metafizikle ve skolastikle çarpyordu..
Ver más