Libros de Literatura en euskera, página 2 de 530

Narrativa

-A, zubi hautsia, bai. Gwynantetik gora. Igeri egitera joaten nintzen hara.-Zer gertatu zen zubian? Zergatik dago hautsia?-A, aspaldiko kontua da hori. Tipo bat omen zihoan autoan, gauez, haur txiki-txiki bat zeramala, eta negua zen eta dena elurtuta zegoen. Ez dakit zehatz zer gertatu zen, irristatu egin ote zen, paretaren kontra joan edo, baina nolanahi ere autoa bertan utzi eta laguntza bila joan behar izan omen zuen. Umea hantxe utzi zuen, autoan, bere larruzko jakan bilduta, ardi-larrua izango zen nik uste, bero egon zedin. Gertueneko baserritik edo telefono-kabinatik edo dena delakotik itzuli zenean, jaka ez zegoen han, lapurtu egin zuten, eta umea hila zegoen. Izoztuta. Hori gertatu zen. Ez dakit zein zen tipoa, ez lapurtutako jaka aurkitu zuten edo zer.Ginny-ri, ordea, zera sartu zaio buruan, Joe Chicagok gainean daraman jakak izan behar zuela zubikoa. Ez alperrik egon zen Joe Chicago kartzelan...

Badira esperientziatik sortzen diren sorkuntza-lanak, edo zirkunstantzia berezien zain zeudenak, jaiotzeko. Mikel Etxaburu (Ondarroa, 1969) betidanik izan da irakurlea, baina debeku politikoen zoramenak kartzelara eraman zuenean ekin zion idazteari, eta poesia-liburu hau sortu zen, senez asmatua eta esku onez burutua. Hiru partetan banatuta, espetxeari berari buruzkoak dira poemetako batzuk, amodioari eskainitakoek osatzen dute beste parte bat, eta hainbat gai lantzen dira azkenengoan.

Bere seme elbarria hartuta, garai batean bertan behera utzi zuen Jean-Marcengana joango da Irati, barruko harra isildu nahian. Edurnek bikotea eta lana galdu ditu, eta mareak hondartzan utzitako enborrak erreskatatzen ditu eskultura bihurtzeko, kaosa ordenatzeak bere bizitzari zentzua emango diolakoan. Bertak desesperatutako jendearen telefonodeiak aditzen egiten du lan, baina nori kontatuko dizkio berak bere minak?Hiru emakume protagonista, hiru ipuinez osaturiko triptikoa, egungo gizartea astintzen duten hainbat gai eta gaitz erdigunean jartzen dituena: bakardadea, menpekotasunak dituztenen zaintza eta horrek ekar dezakeen sakrifizioa, bizitzari zentzurik aurkitu ez eta suizidioaren aukeraZikinkeriak pilatu ohi diren alfonbra azpia altxatuko bagenu bezala, agerian geratuko dira ate osteko sekretuak, nori kontatu ez dakigun aitortzak, isilpeko erruak.

2012ko uztailaren hemeretzian aldatu zen betiko liburu honetako protagonisten bizitza. Narratzailearen emazteak pankreako minbizia du. Aurrekoaren ifrentzu bihurtuko zaie handik aurrera bizitza, haren erresumako biktima apal izatera pasatuz. Orduantxe sortzen da Zu, eta bere eguneroko bizitzak zer ikusi gutxi izango du iraganekoarekin; haren itzala da, ezinbestean barrendu da, zorigaiztoko diagnostikoa eskutannola klasikoengan urrezko abartxoa itzalen mundurako pasaporte, bizitza berrira, xumera, zenbatez zinezkoagora, premiak behartuta, intentsoago, tristeago, abailduagora. Bizitzaren dimentsio ezezagun eta berria. Itzal eta bidelagun ugari aurkituko ditu narratzaileak erresuma berriko galerietan barrena, hala nolaThomas Mann-en Mendi magikoan, Albert Camus-en Izurritean edo Susan Sontag-en liburuetan. Haien protagonistak ere sufrimenduaren biktima izan ziren, eta beraz, erresuma bereko itzalen artean, gaixoen artean, bizi dira. Denen artean eraikiko duten unibertso literarioak dimentsio berria hartzen du, eta hango onkologo, doktore eta erizainak Xabier Letek eremaiz igo behar izan zuen Enemendiko protagonistak bihurtzen dira, nobela liluratu baten protagonistak. Betiere andrearen poz, ilusio eta malkoen atezuan. Baina ez al dago ba salmoetan idatzita Jainkoak guremalko guztiak gordeko dituela? Jakin ...

Ez da batere ohikoa bertsolaritzaren gaia barne-ikuspegi batetik tratatzea. Kanpotik saiakera asko egin dira, baina barne-ikuspegia falta zitzaigun. Liburu honetan ikuspegi hori agertzen da. Bi bertsolari ditugu, gaur-gaurkoak, punta-puntakoak buruz buru gutunizketan. Bertsolaritzaz eta bertsolaritza ez denaz mintzo dira. Eta, gainera, era atsegin, sakon eta ezin gehiago gozagarri batean.Andoni eta Jonen arteko gutunizketa hau irakurrita, beraien jokabideak hobeto uler daitezkeelakoan gaude. Zenbaitetan kontrajarriak badirudite ere, bertsolaritzarekiko jarrera berberak, euskalgintzarekiko kezka berberak, herrigintzarekiko konpromezu berberak eragindako jokabideak dira batarena zein bestearena. Jarrera, kezka eta konpromezu horien azalpena da liburu ezohiko hau.

Zortzigarren Hiria aintzat hartzen hasi da Eleder, eta horrek ez dauka atzera bueltarik, onerako zein txarrerako. Baina, nor ote Eleder hura? Historiak ahaztu duen berba aldakorren poeta, kobazulo mistikoko ziberprofeta, hiriaren bihotzaren irakurle eta interpretea, ondoriorik gabeko iraultza txikien itsasargia, pazientzia handiaren jazarlea, zazpi goseteen garailea, Barrio Altoko parkeko zuhaitzik zabalenaren gerizpeko predikaria... Finean, bere hitzaren bidez argikundea hedatu nahi duen abere hutsa. Bitartean, auzo ahaztuan zerbait prestatzeari ekin diote: auzokide berriak iritsi dira, geratzeko asmoz eta auzoari bizia emateko borondate osoz, eta ez Zortzigarren Hiriko denen gusturako. Eleberri hau Simun Palsu fikziozko idazlearen trilogiako pieza bat da, gure eskuetara iristen den bigarrena, Esan gabe doa eleberriaren atzetik. Asel Luzarragak ohi duen umorea inoiz baino gehiago zukutuz, Sakau herrialdean iraultza piztu aurreko garaira garamatza, elkartzera kondenatuta dauden bi istorio tartekatuz.

Desagertutako mundu baten berri ematea, gihorixe izan zen Isaac Bashevis Singer idazle poloniar juduaren eginkizuna. «Zenbaitetan iruditu zait gure herri osoak, biziek bezala baita hilek ere, deitzen didatela justizia egin dezadan, ohiz kanpoko bizitzen eta heriotzen justizia… Baldin garairen batean yiddisha edota yiddish folklorea eta usadioak desagertuko balira, hartara bai, hartara Hitlerrek irabaziko zukeen, ez fisikoki bakarrik, baita espirituz ere. Egia da giza historia ezingo dela inoiz oso-osorik esan, baina historia judua ez da inoiz esango, jende gehiegi baitago konta dezakeena». Horixe ageri da sorta hau osatzen duten ipuin ederretan: yiddishez mintzatzen den (zen) herri bateko istorioak; istorio xelebreak dira batzuk, gogorrak besteak, umoretsuak gehienak. Hementxe daude Singerren kontakizun famatuenetako batzuk, Kafkaren adiskidea eta Yentl, besteak beste. Horiei esker bihurtu da Singer XX. mendeko kontalari hoberenetako bat.