Libros de Literatura en euskera, página 5 de 530

Laboa Katedrak antolatu zituen jardunaldien aitzakian Jose Luis Zumeta liburu batekin datorkigu Laboaz mintzatzera, tonu intimo batean, adierazpen isilean. Zumeta, irudien bidez mintzo da. Mikel Laboaren irudiaren bariazio piktoriko xume eta sentikorrak Mikelek kantatu zituen poetekin batera datoz.

Krisia, langabezia, errebolta, errepresioa, hondamena dira Iñigo Aranbarriren laugarren nobelaren ardatzak. Esteban Alberdi protagonistak lana galdu du, aldentzen ari zaio familia, eta durduzatuta dabil. Baina oraindik gehiago okertuko da bere egoera. Gau batean, kankarrean kolpe handia hartuta aurkitu dute kale bazterrean. Eldarnio betean, denboraren putzuan barneratu da, bi mende eta erdiko jauzian: Azkoitian ikusten du bere burua 1766ko apirilean, gariaren eta artoaren prezioa garestitu dutenean eta herritarrak matxinatu egin direnean.

Piztutako etxea nire lanik sakonena da. Gogoeta egiten dut, esperantzaz, izuaz, desiraz, maitasunaz eta pasioaz, besteak beste. Abiapuntua da bizitzak bere arauak dauzkala eta, seguru asko, ez ditugula sekula santan guztiak ezagutuko, bizi garen bitartean bizitzaz ez beste ezertaz arduratzen garelako. Baina beste ezer hori bizitzaren muina ere izan daiteke, jakin gabe, noski. Gizakia zerk bultzatzen duen bizitzera da jakin beharrekoa. Baina beti ez dago gizakiaren esku halako jakituria. Ez zaio argirik iristen bere barreneko sotoan gordeta dagoena ikusteko. Beraz, bizi da gizakia, besterik gabe. Eta ez da gutxi. Izan ere, gizakia handia da, izakietan handiena. Baina inork gutxik daki hori.

Itzala errealitate baten isla da, ez errealitate bera. Horrela ulerturik literatura errealitate baten itzala dugu. Saiakera hau euskaldunen itzal horietan barna murgildu da: zer islatzen dute euskaldunen itzal horiek? Hots, nola ikusi gaituzten kanpokoek? Nola ikusi dugu geure burua? Baina ikuskera horiek arazo bat daukate: askotan (gehiegitan) euskaldunei buruzko iritziak ideologia baten edo beste baten galbahetik iragaziak izan dira, errealitate, fikzio eta aurreiritzien arteko muga garbirik jarri gabe.Fikziozko euskaldunen hizkuntza, izaera, jatorria, baloreak, mitoak, amodioa izan dira, besteak beste, aztertutako atalak liburuxka honetan. Besterik bada ere, Peru Abarka, Ramuntxo, Carmen, Joanes artzaia, Kixoteko bizkaitarra edo Juan Martin euskaldun berria izango ditugu bidelagun itzalpeko ibilbide honetan.Egilearen hitzetan: Ez dakit euskaldunok dohainik ote dugun, baina akatsetan bat baino ez nuke onartuko: sinesberak gara oso. Eta sinesberak garenez, beste inork gutaz esan edo idatzi duena sinetsi eta geureganatu egiten dugu. Horregatik, espainolak, independentistak, kristauak, ateoak, errepublikanoak, monarkikoak, progresistak, tradizionalistak, komunistak izan nahi dugu; eta hori guztia, aldi berean.

Ez dakit oso ondo noiz izan zen, baina kontuak aterata hirurogeita hamaikan edo hamabian izan behar zuen. Bidaia luze bat egin ondoren, goizeko ordu txikietan ailegatu nintzen herrira, eta, ohiko nuen bezala, gure auzo zaharrean aurkitu nuen autoa uzteko lekua. Garai haietan eta auzo hartan ez zen zaila izaten. Oinez etxerantz nindoala, jaiotetxe aurretik pasatu nintzenean, uste baino beranduago zela konturatu nintzen, eta uste baino nekatuago nengoela ere bai. Eguneko neke guztiak batera pilatu zitzaizkidan. Ohea amets nuela, eta goizaldeko isiltasuna lagun, sinetsi ezinezko ikuskizuna gertatu zitzaidan bidean. Galeper koxkortu bat ari zen errepidea gurutzatzen, atzetik dozena erdi bat galeper kume zituela. Ez zuten soinurik egiten, ez berezko "poxpolin, poxpolin" kanturik abesten, ezta beldurrezko txio txikienik ere ateratzen. Isiltasun osoan, errenkada hautsi gabe, marra zuzenean bidea gurutzatu eta bide alboko ate zahar baten barren urratutik sartu ziren paretaz harantzagoko baratze batera.

Deuseztatze esparruek ez dute liburu ederragorik inon. Literatur alderdia du eder Hau gizon bat bada liburuak, lekukotza alderdia ez ezik. Zaila da noski edertasunaz hitz egitea gizakiaren gauzaki bihurtze prozesuaren kronika lazgarriaz ari bagara, inoiz izan den krimenik handienaz ari bagara, baina Primo Levik lortu zuen bere lekukotza emateaz gain edo emanda ere literatur maisulan bat ontzea.

Franco hil aurreko azken urteetako giroarekin hasten da liburua eta orduan narratzaileak bizi izandako gertaera batekin: ETAko bi kide eraman behar izan zituen, arratsalde sargori batean, bere autoan herri batetik bestera. Hogei urte geroago ari da narratzailea orduko giroa eta giroari buruzko hausnarketa idatzia idazten zerga iraultzailea eskatu dioten aitari, buruko gaixotasun baten eraginez ahanzturaren eremuan bizitzen hasita dagoen aitari. Era horretan, aita-semeen arteko harremanaren aztertzea ere bada liburua. Nolabaiteko aitortze mingarri bat. Narratzailearen memoriako hariz hasten da gertakarien oroimen inperfektua agertzen, esandako gauzak eta isildutakoak, behin eta berriz Franco hil aurreko arratsalde sargori hartara eramaten dutenak. Narratzaileak bere aitari egiten dion aitorpenak gure historiaren azken urteak hartzen ditu aintzat, bere ilungune eta miseriekin, galderak sortzen dira irakurri ahala, eta galdera horiek guretzat dira.

K.a. 480 urtean, Termopiletako gudan, Leonidas erregeak eta 300 espartarrek Xerxes pertsiarren armadari heriotzaraino aurre egin bazioten ere, greziarrei ezinezkoa izan zitzaien garaitzea. Haien izaera askeari esker iritsi dira gugana greziar zibilizazioaren hainbat lorpen. Historiako pasarte erabakigarri horixe jaso du eleberri honek.

Ez dakit oso ondo noiz izan zen, baina kontuak aterata hirurogeita hamaikan edo hamabian izan behar zuen. Bidaia luze bat egin ondoren, goizeko ordu txikietan ailegatu nintzen herrira, eta, ohiko nuen bezala, gure auzo zaharrean aurkitu nuen autoa uzteko lekua. Garai haietan eta auzo hartan ez zen zaila izaten.Oinez etxerantz nindoala, jaiotetxe aurretik pasatu nintzenean, uste baino beranduago zela konturatu nintzen, eta uste baino nekatuago nengoela ere bai. Eguneko neke guztiak batera pilatu zitzaizkidan. Ohea amets nuela, eta goizaldeko isiltasuna lagun, sinetsi ezinezko ikuskizuna gertatu zitzaidan bidean.Galeper koxkortu bat ari zen errepidea gurutzatzen, atzetik dozena erdi bat galeper kume zituela. Ez zuten soinurik egiten, ez berezko poxpolin, poxpolin kanturik abesten, ezta beldurrezko txio txikienik ere ateratzen. Isiltasun osoan, errenkada hautsi gabe, marra zuzenean bidea gurutzatu eta bide alboko ate zahar baten barren urratutik sartu ziren paretaz harantzagoko baratze batera.

Jon Konda ezkondu berria da Parisen ezagutu zuen Errusiako opera-kantari ospetsu batekin, eta Iruñeko La Perla hotelean hartu dute ostatu lehendabiziko gau hori pasatzeko. Bat-batean, maitasunezko ohatzetik jaikiarazten dute, suizida bat Iruñeko Gaztelu Plazako aparkalekua eraikitzeko paratu duten garabira igo baita. Suizidak joko literario makabro bat proposatzen dio Jon Kondari. Poema batzuk irakurriko dizkio eta norenak ote diren asmatu ezean, bere buruaz beste eginen du suizidak. Jon Kondak gaua luzatu gura izango du, Sherezade suizidari ziria sartu nahian. Inprobisatu beharra dauka, garabitik hirira begira. Suizida liburuzain ikasia da eta Jon Kondaren marro kaskarrak harrapatzen ditu, 1992ko Nafarroako Vianako Printze sarirako hautagaia izan baitzen. Winston Churchillek esan zuenez, askotan egia hamaika gezurrekin ezkutatu beharrekoa da.