Novedades del último mes en libros de Literatura en euskera

1937-1943 urteetara garamatza Katixa Agirreren nobela berriak. Garai latzak. Espainiako gerra aurrena, eta horren segidan II. Mundu Gerra: ehunka mila gizon lubakietan, itsasoan nahiz airean elkar hiltzen, baina hau ez da gizonen gerra-kontakizun ohikoa, sasoi ilun hartan bere bizia jokatuz beste askorenak salbatu zituzten emakume ausart batzuei buruzkoa baizik. Izan ere, Euskadin gerra galdua zelarik, kartzela eta kontzentrazio-esparruetan preso zeuzkaten senar eta nebei bisitan hasi ziren eleberri honetako protagonistak; espetxera mezu klandestinoak sartzen eta handik ateratzen segitu zuten gero, eta hortik abiatuta espioitza-sare zabal bat eratu zuten, erregimen frankistaren eta haren aliatu aleman eta italiarren xehetasunak ematen zizkiena alaitu frantses eta britainiarrei. Horra, Alava sarea zer izan zen. Garai zirraragarri batean kokaturiko eleberri historikoa ondu du egileak, misteriozko thrillerraren teknikaz osatua eta irakurleari keinu egiten dioten hainbat jolasez aberastua. Irakurketaren plazer hutsa, zure zain.

Josu Jimez Maia-ren haiku bilduma bat, memoria, galera eta barne-begiradaren inguruko poesia euskalduna.

Ipuin-liburu honetan ez dago mamurik, baina gauzak ez doaz guztiz ondo. Istorio hauetan egunerokotasun nahasia agertuko zaio irakurleari; elementu fantastikoek desitxuratuko dute errealitatea istant batean. Unibertso honetan, pertsonaia guztiak dira ongi etorriak: saguei higuina dien zientzia ikerlaria, estralurtar arrosak ezagutu dituen gaztea, Mexikoko presondegi batean agertutako dokumentu bitxiak aztertuko dituen euskalduna, tabernako bezeroen elkarrizketak nahigabe entzuten dituen zerbitzaria, erlikiak aurkitzen dituen emakume-santa boteretsua, auskalo zeretik iheska doan korrikalaria, eta mendeku bila dabilen emakume taldea.Zazpi kontakizunek osatzen dute Espekulazioak. Arrate Egañak, bere estilo garbi, arin eta zuzenez, eta irudimena bidelagun, ipuin-sorta bitxia bezain erakargarria aurkeztu digu. Ohiko bere fikzioa koska bat gehiago estutu du oraingoan.

Perdido, 1928. Caskey familia bananduta dago, Mary-Loveren eta Elinorren arteko tentsioen ondorioz. Hori aski ez dela, caskeytarrek bestelako krisi batzuei ere egin behar diete aurre: ekonomia amilduz eta harremanak mikaztuz doazen bitartean, zorigaiztoko zerbait dabil caskeytarren etxeko zokorik ilunenetan zelatan, eta zain dago, egonarriz eta gupidagabe, hurrengo biktima bere sare hilgarrian noiz eroriko

Azken urteotan Touréren sagan zentratuta egon ondoren, guztiz bestelako nobela beltza dakarkigu oraingo honetan Jon Arretxek. Hiri handietako lunpen guneak alde batera utzita, egileak fabulatu duen trama berria bera bizi izandako hiru herrietan garatuko da: Basaurin, Gasteizen eta Arbizun. Eta etorkin, etxegabe, prostituta edo bestelako biztanle zaurgarrien ordez, negozio aitorrezinetan diharduten bertoko aberats eskrupulugabeek hartuko dute protagonismoa.Arbizuko hestebete-lantegi batean gertatzen den txistor lapurreta misteriotsua da abiapuntua, eta hortik aurrera umore klabean idatzitako trama beltza dator, oso beltza, erritmo bizikoa, elkarrizketa ugarikoa, tarantinoar estetikakoa.Txerriak eta loreak ezohiko nobela da, laburra eta pertsonaia bereziez hornitua: Zuriñe Ruiz de Gordoa gasteiztar mandatugile bitxia, Gabriel Abrisketa basauriar enpresari ustela, Fermin Bakaikoa arbizuar txistorgile iluna... Harridura, dibertimendua eta ustekabeak ziurtatuta daude.

Angela zen herrian, familia zintzo eta tradizional hartan. Gazte zela egin zuen bertatik ihes, ito beharrean, eta Angel bihurtu zen hiri handian, etxekoengandik urrun. Zahartzaroan, baina, osasun makalak herrira eta familiaren abarora itzularaziko dute, bai eta Angela izatera ere. Transexualitatea eta zahartzaroa elkarrekin gurutzaturik, eleberri delikatu baina entretenigarri batean. Irun Hiriko Kutxa Eleberri Saria

Antonia Pozzi XX. mende hasierako italiar poeta izan zen, 1912an Milanen jaioa. Gailurrak eta magalak, basoa, likena, zeruak: Pozziren obran natura da jokaleku. Baina natura, norbere burua bezala, berdin suerta liteke hurbila eta lagunkoia zein urruna eta arrotza: isolamendu garratza darie bere poema batzuei; sarri, gainera, giro oniriko batean bilduta. Gazterik hil zen, 1938an, eta bizi zen artean ez zuen publikatu poema bakar bat ere. Haren heriotzaren ondoren, haren aitak bildu eta plazaratu zituen. Hasieran ez zuten ospe handirik izan, harik eta zenbait kritikari eta idazle Pozziren obra sustatzen hasi ziren arte. Joannes Jauregik arreta delikatuz ekarri ditu euskarara bere poemak.

Apunteak, ametsak, oroitzapenak, hausnarketak, pasadizoak pentsamendu laburrak bildu ditu Karmele Jaiok alfabeto moduan antolatutako liburu berezi honetan. Urtetan zehar landutako testuak topatuko ditu irakurleak A-tik Z-ra, lerro bateko aforismo gisakotik orri bateko gogoeta landuagora, noiz arin noiz sakon, batzuetan poetiko eta besteetan zorrotz. Munduari begiratzen dio idazleak talaia horretatik, eta bere fikziozko lanetan landutako gaietako asko ageri dira bertan: giza harremanak, isiluneen pisua, adiskideak, haur garaiko kontuak Horiekin batera, baina, etxeko leihoa ispilu bihurtu balitz bezala, barrura ere so egiten du, eta bere buruaren erretratu antzeko bat eskaintzen digu, sotila eta intimoa.

Nazim Hikmet XX. mendeko turkiar poeta handienetakotzat jotzen da gaur egun. Goi-klaseko familia batean jaio zen Tesalonikan, 1901ean. Gaztaroan Anatolian eskola txiki batean irakasle egindako urteak, ordea, berea ez bezalako Turkia bat jarri zion begien aurrean eta betiko konprometituko zen

Zirtak su eleberri historikoa da, egiazko gertakizun batean oinarritua, protagonista egiazko pertsonaia bat delarik: Egeria, mendebaldeko lehenbiziko emakume bidaiaria eta idazlea. Guregana heldu den bere testutik abiatuta, Ibilbidea liburutik alegia, Testu Zaharrak argitaletxeak argitaratua eta Maite Lopez Las Herasek euskaratua, IV. mendeko emakumearen bidaia luzea kontatzen da, Gallaeciatik Lur Santuraino. Ibilbidean zehar protagonistak biziko dituen gorabehera anitzak agertuko dira, orduko testuinguru berezian eta nahasian kokaturik, Erromatar Inperioaren gainbeheran eta Kristautasunaren hastapenetan, hain zuzen.

Literatura eta poesia eguneroko bizitzaren arnas izan daitezke. Poesiak, entzundako irakurketa ozen nareak, lasaitasunerako eta burua kokatzeko abagunea eskaini diezaguke. Gizakiaren mundua ez baita soilik bizi dugunaren bitartez eraikitzen, baizik eta, gero eta indar handiagoz, irakurtzen dugunari esker. Ez da olerkia adinako fragatarik , dio Miren Billelabeitiak. Irakurketaren emozioak, eta berarekin batera jakin minaren txinpartak arreta den behatxulora garamatza. Poesia irakurtzen hasteko errituak egiten du egun bakoitza besteetatik berezia, une bakoitza bakan. Lan honen muina irakurketa da, batez ere XX. eta XXI. mendeetako poesiaren irakurketa ozena, gazte eta nerabeen artean poesiaren irakurketari bultzada eman nahian.

Gabriel Aresti. Poesia eta gizartea liburuak Bilboko poeta handiari eginiko hurbilketa eskaintzen du. Lehen poemetatik hasi eta azken poemetaraino haren eskutik jarraitu du Jon Kortazar egileak garaiko historia. Bere poesiaren hariak bilbatzen ditu testu honek eta bere ardura nagusiak agertzen. Gerra Zibilari buruzko bere irudia, Javier Batarritaren heriotza tragikoa, Bilboko etxolen bizitza nekagarria, Otxarkoaga auzoaren eraikuntza, garaiko langileen istripu negargarriak aipatu zituen Gabriel Arestik.Gogora ekarri ditugu gai horiek, bertsolariekin batera bere burua Herrian txertatu, gu geu ere herri bihurtzeko asmotan idazten zuen poetaren irudia eta bere lanaren irakurketa amaigabea agertzeko asmoz.

Xurien eta gorrien arteko konfrontazioak Euskal Herrian, Frantziako III. Errepublikako borroka politikoak, Sadi Carnot presidentearen hilketa eta haren hiltzailearen gillotinatzea, Eiffel dorrearen eraikitzea, aurreneko Maiatzaren Lehenak, Kaliforniako eu

diskrezioaren imitazioa traizionatuz, autobiografiatik asko edaten duen liburu bat idatzi du: Ni, laiko. Bertan, erlijioarekin harremana duten pasarte biografikoen ondoan, laikotasunaren aldeko aldarria egiten duten orrialdeak bildu ditu, jendarteari dagozkionak erlijiotik askaturiko giza autonomiak erabaki beharko lituzkeela jakitun. Adimen artifizialak sekula idatzi ezingo lukeen liburu honek, sinestuna zein fedegabea, guztiak ere aseko ditu.

Diskriminazioen aurkako borroka areagotu den garaiotan, kezka sortu da, zer egin behar den jokabide gaitzesgarria daukan idazlearekin: bere obra zentsuratu, irakurtzen segi? Jon Mirande izango da euskal literaturan idazle polemikoaren paradigma, idatzi zituen gauzengatik, baina are gehiago agian pentsatzen zituenengatik. Jaio zenetik ehun urtera, Santi Leone, Katixa Dolhare eta Gorka Bereziartua ahalegindu dira galdera horri Zer egin Miranderekin? erantzunak ematen, ugariak, desberdinak, oinarrituak; guztiak ere, segur aski, galdera berriak ekarriko dituzten erantzunak.