Libros de Poesía en euskera, página 2 de 9

Jokin Erkorekak liburu bat idatzi du harrimenezkoa eta kultua, sentibera eta gordina. Asko irakurri dutenen lanak izan ohi dira horrela; denbora baino lehen nostalgia bihurtuak. Hemen ez dago lehenaldirik ez etorkizunik, oraina baino ez. Sortu berri den banda baten antzera, berea ez da soilik erritmoa, ez da soilik letra. Estetika bat da, garaje bat, mundu bat, kontatu diguten mundua baino ederragoa batzuetan, itsuski ederragoa beste batzuetan. Publikoak amaieran beste bat eskatuko du: beste poema bat.Igor Estankonaaa a a a a a a a aHas gaitezena a a a a a a a abehar bezala:a a a a a a a a alboratu eginen naiza a a a a a a a txinaurrien eresia ez oztopatzeko,a a a a a a a a bide emateko eguzki-inar erradiaktiboei,a a a a a a a a barruan entzun dadin kanpoko iskanbila

Iradokizuna eta gai-batasuna dira Oroimenaren xaflakortasunaz lanaren bertuterik aipagarrienak.Autoreak zenbait mito klasiko erabiltzen ditu, egunerokotasun antiheroiarekin elkartuz. Munduan zehar bidaia eginez osaturiko mapa da liburua, haurtzaroko memoriarekin uztartuz.Mundua konprenitzeko eta bertan kokatzeko bidezidorrak aurkituko ditu irakurleak, bizialdiaren aroak arakatuz, bihurrituz memoriaren mapetan barrena, horren guztiaren xaflakortasuna agerian.a Eros eta Tanatosa nirekin haserraraziz,a poesia egiten duta edozertaz,a edozerekin,a maite ditudanentzakoa esangaitzaz,a gorroto ditudanentzakoa esan ezinez.

Forugh Farrokhzad Irango XX. mende erdialdeko berpizkunde kulturalaren ama pontekoetako bat dugu, eta bertako poesia modernoaren erreferentzia nagusienetakotzat hartzen da. 1935. urtean jaio zen Teheranen, Reza Pahlaviren diktaduraren garaian, eta aita autoritario baten armadako koronela zen manupeko familia batean.Gazterik hasi zen poesia idazten, hamahiru urterekin, eta gazterik ezkondu, hamasei urtekoa baino ez zela, eta bere aitaren borondatearen kontra eta harengandik ihesi, biografoek diotenez. Ordea, luze gabe dibortziatu zen, ezkondu eta bost urtera, bere lehen editore eta senarraren lagun Naser Khodayar-ekin maitemindu ondoren, besteak beste.Garai hartako lehen poemek kritikarien asaldura ekarri zuten, poeta emakumezko bat sexuaz eta desioaz gordinki eta lehen pertsonan idazten ikustearen arbuioagatik. Bost poema liburu argitaratu zituen ("Gatibu", "Horma", "Matxinada", "Beste jaiotza bat", "Izan dezagun fedea urtaro hotzaren hasieran"), eta 1962an "Etxea beltza da" film dokumentala zuzendu zuen, Irango zinemagintzan aski goraipatua dena. Bizitza samin hori azkarregi joan zitzaion, hogeita hamabi urte zela hil baitzen auto istripu baten ondorioz.Farrokhzadek, bere poesiarekin, banatzearen, erbestearen eta oinazearen esperientzia muturrekoa hitz bihurtzeko gaitasun berdingabea erakutsi zuen. Abandonua eta bakardadea dira ale durduzagarri askotako protagonista, baina esperantzarako tarterik ere bada, kaiereko azkeneko bi lerroek esaten diguten bezala: Leihoaren babespean nago / eguzkiari loturik. Orobat, erresistentzia keinuak aurkitzen ahal dira giro latz horren erdian, Ahotsak besterik ez du irauten poeman bezala, non mintzoa goratzearen aldarria egiten duen. Bestela, poesia bera izan daiteke hutsune sentimenduaren aurreko kontsolamendua (Utzitako etxea).

.

"Bizirik nagoelako", liburu honetan esperientzia ezberdinen aztarnak helarazten dira, bihotzetik eskura eta eskutik paperera bilakatu diren sentimenduak. Esperientzia gogorren ondorioak, beldurrak eta heriotzak ematen dizkidan kexkak azalaratzen dira. Hizkuntza sinplea baina sakona, kaleko edozeinek ulertu eta sentitu dezakeena.

"Bizipenen olerki bilduma", nire bizi esperientzian oinarritutako olerki desberdinen bilduma da. Olerki hauetan egunerokotasunean edonori gertatutako bizipenen isla bihur daiteke. Amodioa, tristura, familia, hezkuntza, gizartea, herria... Emozio desberdinen aztarna. Momentuko sentimendu desberdinen isla, hortan datza liburuxka hau. Hizkuntza erraza, edonork irakurri eta uler dezakeena, hau izanik nire helburu zuzenena.

Labirintoan galduta dabiltzan pertsonaia ugari biltzen dituzte poemok. Minik gabe bizitzeko nahia. Bizipenak geureganatzeko eta argazki bihurtzeko egindako ahalegin antzuak. Norberaren "errelatoa", eta kolektiboa. Kontakizun bateratuaren porrota. Norberaren porrota. Artea eta sinesmenak helduleku gisa. Eguneroko bortitzaren hamaika aurpegi.Lur promestuairabaziko genuela egin ziguten zin aspaldi, geuk ere noizbehinka superheroiak izatearekin amesten genueneko hartan. Edota borrero psikopatak.Eta,orain,nori egingo diogu erreguETAren seme-alaba deserrituok?Mikel Urkixo

.

Ama joan zaigu. Lehenago, aita eta amama joan ziren. Lur isilera. Une honetan baserrian ez da inor. Orain baserria hustu behar dugu. Eta gauzak ez dira gauzak besterik ez, giza arrastoen eramaileak ere badira. Armairu itxiak, arropak, jantziak, zapiak, gelak, ateak, loreak, inguruko basoak, haizea, euria, bakardadea, mina, heriotza. Hau dena kontatzeko ez dago hitzik, poesia ez bada. Poemek lagundu didate hutsik zegoen espazioa betetzen. Sakonean ahaztutako zerbait ateratzen lagundu didate. Poema batek esan ezin dena iradoki dezake. Amaigabeko amildegian sakontzen du.Nire baso zaharrera itzultzea gustatuko litzaidake,zuhaitz bat gehiago izan,eta nire sustraiak ama lurraren erraietan sartu.Gero eta sakonago, eta plazera sentitulur gogorrean nire sustraiek bidea zabaltzen.

Lehenengo poema-liburua dakar Alaine Agirrek, eta hemen ere nobeletan ezagun egin duten ezaugarriak ikus litezke: hizkuntza eder eta adierazkor baten bilaketa, erritmoaren sena, sentimenduen agerpen gordina, emozioen intentsitateaOraingoan, gainera, gai minbera bat da landutakoa: ospitale psikiatriko bateko egonaldia, hango arau, giltza, ordutegi, ohitura, zaindari eta bezero bereziekin. Dramatismorako ematen duten istorioak, baina umore ukitu batekin poema bihurtuak.

Esku artean duzun hau poema liburu bat da; bertako hitzen dentsitatea, beharrik, altua izan daiteke, beraz, eskuztatze artatsua eskatzen du. Ez pentsa, halere, egiteko zail edo adituentzakoa denik. Hori bai, denbora behar izaten da, azkenean, poesiak hitza denboran geldiaraztea baitakar, amaikor eta materiagabea den denbora gauzatzea, biderkatzea, desaktibatzea, menturaz beheko adibide ho¡netan bezala:Argazki honetan ama haurra zen, begirazein babesgabe dirudien,orain bezala, zein beldur, ez dakielabizitzak nora eramanen duen,nork besarkatuko.Nik nahiko nuke lasaitu, esan,ez dadila beldur (eskutik heldu),ezagutzen dudala haren etorkizuna,non ni ari natzaion itxaroten.

Batetik, hitza sarritan higatuta edo manipulatuta dagoelako eta, bestetik, hitza batzuetan nahikoa ezdelako idatzi dut poema liburu hau, hori dela-eta hitzen isiltasuna entzuten aritu naiz eta isiltasunez betetako egoerei heldu diet. Horretarako irudi, kolore eta sinboloen bidea egokia suertatu zait.Zenbait bertso idazteko garaian bizi-esperientzietatik abiatu naiz. Denborak eta oroimenak utzitakoaztarnak zein arrakalak ere aurki daitezke liburuan zehar.Hor dago bihotza dike lehorrean,gontzak zuztarretik ateratako atea,ozta-ozta arnasa hartzen duen harri-lubeta.Kontainer margotua ere badela esango luke baten batek,uretan behera doan zerbaitenbalatzeko paperean bilduta.Begirada itsua da frontoi bateko paretaren kontra,hainbeste dragatzeagatik eta hainbeste zubi zeharkatzeagatikjadanik hanka nekatuak dauzkana.Nahiz eta azkenetan egon,kostazainarena egiten dihardu.

Beti liluratu nau bere poesiaz teorizatzen duen jendeak. Niri kostatu egiten zait, poesia berez sortzen dela iruditzen zaidalako. Hala ere, modu batean edo bestean definitu beharko banu poema liburu hau, desilusio eta aldi berean erresistentziaren poetikaz hitz egin beharko nuke. Desesperantzatik, desenkantutik sortutako bilduma da, mundua etengabeko gerra batean/ urtzen den bitartean, The Clash taldearen kanta zaharrak/ patioko esekitokietatik zintzilik./ Nostalgia elastiko beltzetan. Baina itxaropenik gabe bizitzea ez bizitzea bezalakoa baita, etorkizunik ez izateak eragiten duen beldurraren tiraniaren aurkako erresistentzia ere bada orrialde hauetan, eta epilogorik gabe zabaltzen zen poema sortari epilogoa idatzi, oparitu, nahi izan diot, desilusioari ilusioa piztuz, desesperantzari esperantza izpi bat emanez, gramatika berri bat idatziz aditzaren paradigma, sikiera/ egunen batean aldatuko delakoan. Mende luzeetako estigmatizazio erdeinagarria errebeldiaz janzten da. Unikornio beltza. Desberdin izatearen beldurrari uko, pribilegioaren harresi zuriak eraitsiz. Harlemen euria ari du eta Berlingo kaleetan emakume beltz batek eguzkiak eta adarbakarrak margotzen ditu adreiluzko etxe arraildu bateko horman.

Ez omen dute gezurrik esaten eskuko ispiluek.Ez aintzira garbiek. Ez botila hustuek.Denetan leialenak omen dira eskuko ispiluak,egia optiko osorik eskaintzen ez badute ere.Gerta liteke sakelan edota poltsandaramagun ispilutxoa teman ibiltzeaez dakusagun (geure) alderdiren batekin.Eta gezurretan ari zaigula iruditzea.Ez omen dute isla bera isurtzen eskuko ispiluek.Ez aho arrotzek. Ez isiltasun ezagunek.Nire mirailtxo hauek, adibidez,biluzik dabiltza zuen begien aurrean.Lasai aukeratu, hortaz,nola agertu,zeri erreparatu,zeinetan ikusten duzuen zeuen burua hobekien.

Bi eleberri argitaratu ostean, Maixa Zugastik bere lehen poema liburua argitaratu du, Hostoen hezurdura unatua. Sakontasun eta sentikortasun handiko bilduma da, hutsuneaz eta desioaz gogoeta egiten duena, gorputzaz eta zauriez. Bilaketa isil baten kronika, zaratatik eta burrunbatik ihes egin nahian. Lo hartu berritan,/gaur ere,/ezinezko zure hitz isilek esnatu naute./Ametsezko bi gorputz bihurtu gara ohean;/hostoen hezurdura unatu, udazkenean./Itxiko ditut begiak/amets egarriz/eta oroitzapenez beteko dut hustasuna./Betiereko azal bakar izango gara,/gau ilun-ilunean,/lo hartu berritan.